Wielkanoc to potoczna nazwa najważniejszych świąt w chrześcijańskim kalendarzu liturgicznym, obchodzonych na pamiątkę zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Uroczystość ta podobnie jak wiele innych, sięga jednak do obrzędowości i symboliki z czasów przedchrześcijańskich.
Zwyczaj święcenia pokarmów związany jest z przedchrześcijańskimi obrzędami ucztowania ze zmarłymi. W Polsce miał on się pojawić na przełomie XIII i XIV w. w wyniku wpływów germańskich i czeskich i był ostro zwalczany przez zwolenników reformacji.
PISANKI
Pierwsze „pisanki” znaleziono na terenie Mezopotamii, datuje się je na kilka tysięcy lat. Najstarsze malowane jajka w Polsce pochodzą z X w., archeolodzy odkryli je w pozostałościach grodu słowiańskiego na opolskiej wyspie Ostrówek. W dawniejszych czasach ozdabianiem jajek mogły zajmować się tylko kobiety. Pojawienie się mężczyzny w miejscu ich wykonywania wiązało się z koniecznością odczynienia uroku. Symbolika jajek związana jest z odrodzeniem, stworzeniem świata, budzącą się do życia przyrodą.
Jajka miały też mieć moc wysysania z człowieka choroby. Nic więc dziwnego, że – pomimo początkowej niechęci Kościoła, który zabraniał jedzenia jajek w tym dniu – zostały uznane za jeden z symboli zmartwychwstania. Zakaz cofnięto w XII w., niemniej jednak wymagano odmówienia specjalnych modlitw przed ich spożyciem. Zabiegi te miały na celu oddzielenie chrześcijańskiego świętowania od starych obrzędów ku czci zmarłych. Jajko bowiem jako symbol odrodzenia, było też związane ze światem śmierci. Do znanych zwyczajów należało kładzenie kolorowych jajek na grobach zmarłych lub zakopywanie ich w ziemi, aby w ten sposób zaprosić zmarłych na ucztę.
BARANEK WIELKANOCNY
Baranek wielkanocny obecnie najczęściej zrobiony jest z masy cukrowej, ale może być również wykonany z masła lub ciasta, jest jednym z symboli świąt wielkanocnych. Zwyczaj jego święcenia został wprowadzony w VII wieku po to, by wierni nie zapominali o prawdziwym przesłaniu Wielkanocy, czyli o tajemnicy zbawienia. Symbolika baranka jest bezpośrednio związana z tradycją żydowską. W judaizmie baranek był zwierzęciem ofiarnym, szczególnie ważnym podczas Pesach − święta obchodzonego na pamiątkę cudownej ochrony pierworodnych synów Izraela przed aniołem śmierci.
W chrześcijańskiej symbolice święta Wielkanocnego baranek ma przedstawiać Jezusa jako Nowego Baranka. Zgodnie z wiarą chrześcijańską został on złożony na ofiarę, podobnie jak jego starotestamentalny (paschalny) odpowiednik. Aby podkreślić tę symbolikę cukrowy baranek często ma chorągiew analogiczną do zwycięskiego sztandaru zmartwychwstałego Jezusa.
ŚWIĘCONKA
W koszyku powinno się znaleźć jajko, sól (miała chronić przed zepsuciem), chrzan (którego zjedzenie chroniło przed złem), a także baranek (symbol zmartwychwstałego Chrystusa), wędlina i chleb… Nie wolno było zmarnować niczego z poświęconej żywności.
Do kościoła ze „święconką” udawała się gospodyni, która powinna była wrócić do domu tak szybko, jak to możliwe, gdyż ten, kto pierwszy dotarł do gospodarstwa, pierwszy też miał się cieszyć obfitymi plonami. Należało również trzykrotnie obejść gospodarstwo (zgodnie z ruchem wskazówek zegara) ze święconym pokarmem, aby wypędzić z niego złe duchy.
ŚMIGUS-DYNGUS
Śmigus-dyngus także wywodzi się ze słowiańskich obyczajów. Śmigus polegał na biciu witkami wierzby lub palmami po nogach oraz oblewaniu się wodą. Zwyczaj bicia może się wiązać z podobnym zabiegiem odprawianych podczas rzymskich Luperkaliów, obchodzonych ku czci pasterskiego opiekuna, fauna Luperkusa. Podczas święta, kapłani ubrani w koźlą skórę, uderzali przechodniów rzemieniami ze skóry ofiarnych zwierząt, co miało zapewnić kobietom płodność.
Zwyczaj polewania wodą z jednej strony symbolizował oczyszczenie z brudu i chorób, do czego dołączono symbolikę oczyszczenia z grzechów, z drugiej strony miał sprzyjać płodności, stąd głównym jego celem były panny. Dyngus wiązał się z wykupem od oblewania, a także z tzw. włóczebnikami, którzy składali wizyty w domach i śpiewali, za co otrzymywali podarunki.
MAGIA I CZARY
Świętowaniu Wielkanocy towarzyszyła także wiara we wzmożoną aktywność czarownic i złych mocy. Wielki Piątek był uważany za dzień szczególnie istotny dla czarów, traktowano go jako porę zawieszenia, czas przejścia, podczas którego złe moce odwiedzały świat. Gromadzono (lub kradziono) rekwizyty, których potem używano do praktyk magicznych. Budynki zabezpieczano znakiem krzyża albo specjalnymi roślinami, które miały być blokadą dla złych mocy
źródło: Religioznawstwo, UJ
