Zaburzenia gospodarki węglowodanowej są obecnie jednym z najpowszechniejszych problemów zdrowotnych i prowadzą do poważnych powikłań. Stan przedcukrzycowy, choć nie oznacza jeszcze cukrzycy, nie powinien być więc lekceważony. Jakie strategie walki z takimi zaburzeniami oferuje współczesna medycyna?
Stan przedcukrzycowy i cukrzyca typu 2: definicja i mechanizmy
Zrozumienie istoty stanu przedcukrzycowego wymaga poznania zarówno jego kryteriów diagnostycznych, jak i procesów biologicznych, które leżą u jego podstaw.
Stan przedcukrzycowy (ang. prediabetes) jest definiowany jako pośredni stan hiperglikemii, w którym parametry glikemiczne przekraczają normę, ale nie osiągają jeszcze progu diagnostycznego dla cukrzycy. Jest to stan wysokiego ryzyka progresji do pełnoobjawowej cukrzycy typu 2.
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi towarzystw naukowych, w tym Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) oraz American Diabetes Association (ADA), stan przedcukrzycowy obejmuje dwie odrębne, choć często współistniejące kategorie: nieprawidłową glikemię na czczo (IFG, Impaired Fasting Glucose) oraz nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT, Impaired Glucose Tolerance). Diagnostyka opiera się na pomiarach stężenia glukozy we krwi lub na ocenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c).
Zarówno stan przedcukrzycowy, jak i cukrzyca typu 2, są wynikiem połączenia dwóch problemów metabolicznych: upośledzonej sekrecji insuliny przez komórki beta trzustki oraz niezdolności tkanek docelowych do prawidłowej odpowiedzi na insulinę, co określa się mianem insulinooporności.
Insulinooporność to stan, w którym komórki tkanek stają się mniej wrażliwe na insulinę, skutkuje to upośledzeniem możliwości wykorzystywania glukozy na cele energetyczne i podwyższonym jej stężeniem we krwi. Początkowo organizm próbuje rekompensować ten stan poprzez wzmożoną produkcję insuliny, jednak z czasem komórki beta wytwarzające ten hormon stają się coraz mniej wydajne.
Ten proces jest kluczowym elementem przejścia od stanu przedcukrzycowego do pełnoobjawowej cukrzycy. Należy jednak pamiętać, że niektóre powikłania, w tym uszkodzenia naczyń krwionośnych, rozpoczynają się na długo przed formalnym rozpoznaniem cukrzycy, już w fazie stanu przedcukrzycowego, co sprawia, że można go uważać za aktywną fazę choroby.
Otyłość jako czynnik ryzyka stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2
Tkanka tłuszczowa nie jest jedynie magazynem energii. Jest to aktywny metabolicznie organ, który produkuje i wydziela szereg substancji, w tym hormony. Nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej jest znanym czynnikiem ryzyka rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej, insulinooporności, stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2.
Dlatego u osób z takimi problemami niezwykle istotnym elementem postępowania terapeutycznego jest redukcja masy ciała. Zmniejszenie wagi nawet o 5 do 10% znacząco poprawia wrażliwość na insulinę i zmniejsza ryzyko rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy. Nadwaga i insulinooporność może być wskazaniem do farmakoterapii.
Na rynku dostępne są obecnie różne preparaty stosowane w tym celu – np. GLP-1, jak semaglutyd, czy połączenie fenterminy i topiramatu (np. Qsiva). Należy jednak pamiętać, że leczenie farmakologiczne może być stosowane jedynie wspomagająco, wraz z modyfikacją stylu życia obejmującą stosowanie diety i regularną aktywność fizyczną. Farmakoterapia musi też odbywać się zgodnie z zaleceniami lekarza.
Metformina w prewencji cukrzycy
Lekiem doustnym stosowanym w prewencji cukrzycy typu 2 jest metformina. Jej główny mechanizm działania polega na hamowaniu produkcji glukozy w wątrobie (glukoneogenezy), co prowadzi do obniżenia stężenia glukozy na czczo. Substancja ta zwiększa także wrażliwość tkanek obwodowych, głównie mięśni, na insulinę oraz w mniejszym stopniu, opóźnia wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego.
Należy jednak stanowczo podkreślić, że zastosowanie metforminy (np. w postaci preparatu Glucophage) w stanie przedcukrzycowym jest zarezerwowane dla ściśle określonej grupy pacjentów o szczególnie wysokim ryzyku progresji do cukrzycy. Zgodnie z zaleceniami PTD, należy rozważyć jej włączenie równolegle z modyfikacją stylu życia u osób ze stanem przedcukrzycowym, które spełniają określone kryteria – wskaźnik masy ciała (BMI) ≥35 kg/m², są w wieku poniżej 60 lat, a także u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej.
Taka farmakoterapia nie jest więc rozwiązaniem dla każdego i nigdy nie zastępuje zmiany stylu życia, która pozostaje interwencją pierwszego wyboru dla wszystkich osób ze stanem przedcukrzycowym.
Do jakich powikłań może prowadzić nieleczony stan przedcukrzycowy ?
Traktowanie stanu przedcukrzycowego jako łagodnego odchylenia od normy jest poważnym błędem, ponieważ już na tym etapie uruchamiane są procesy patologiczne prowadzące do trwałych uszkodzeń w organizmie.
Stan przedcukrzycowy jest niezależnym i istotnym klinicznie czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Procesy leżące u podłoża miażdżycy, takie jak dysfunkcja śródbłonka naczyniowego, zwiększona sztywność tętnic i przewlekły stan zapalny, rozpoczynają się na długo przed przekroczeniem parametrów diagnostycznych cukrzycy.
W populacji ogólnej, w porównaniu z osobami z prawidłowym stężeniem glukozy, stan przedcukrzycowy wiąże się ze wzrostem względnego ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny o 13%, złożonych zdarzeń sercowo-naczyniowych (zawał serca, udar mózgu, zgon sercowy) o 15%, choroby wieńcowej o 16% i udaru mózgu o 14%.
Jeszcze bardziej pesymistycznie wygląda sytuacja u pacjentów, którzy już mają zdiagnozowaną chorobę sercowo-naczyniową. U tych osób współistniejący stan przedcukrzycowy zwiększa ryzyko zgonu o 36%, a ryzyko kolejnych zdarzeń sercowo-naczyniowych o 37%.
Jeszcze przed rozwojem pełnoobjawowej cukrzycy mogą pojawić się powikłania mikronaczyniowe. Dotyczy to wczesnych stadiów nefropatii (uszkodzenia nerek), neuropatii obwodowej (uszkodzenia nerwów) i retinopatii (uszkodzenia siatkówki oka). Różne badania kliniczne łączą też stan przedcukrzycowy ze zwiększonym ryzykiem rozwoju demencji oraz niektórych nowotworów, w tym raka wątroby i piersi.
Na czym polega niefarmakologiczna terapia stanu przedcukrzycowego?
Warto pamiętać, że najskuteczniejszą, najbezpieczniejszą i podstawową metodą walki ze stanem przedcukrzycowym jest trwała modyfikacja stylu życia. Obejmuje ona dietę z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów i regularną, dopasowaną do stanu zdrowia aktywność fizyczną.
Taka interwencja behawioralna jest skuteczniejsza niż sama farmakoterapia. Utrzymywana długotrwale pozwala nie tylko zmniejszyć ryzyko rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2, ale też uzyskać ogólną poprawę stanu zdrowia.
W przypadku osób z nadwagą i otyłością konieczne jest stosowanie diety redukcyjnej, która pozwoli unormować wagę. Aby uzyskać taki efekt, należy zbilansować dietę tak, aby uzyskać 500 do 1000 kcal dziennego deficytu. Pozwoli to na stopniową redukcję o około 0,5 do 1kg tygodniowo.
Aktywność fizyczna jest nie tylko jedną z metod pozwalających na uzyskanie deficytu kalorycznego, to także niezależny sposób poprawy wrażliwości tkanek na insulinę. Dlatego ważne jest łączenie różnych rodzajów wysiłku – zarówno aerobowego, ułatwiającego schudnięcie, jak i siłowego, który jest niezwykle ważny w budowaniu masy mięśniowej.
Stan przedcukrzycowy nie jest wyrokiem, ale nie jest też czymś, co można zignorować. To poważny sygnał ostrzegawczy, świadczący o toczących się w organizmie niekorzystnych procesach metabolicznych, które już na tym etapie zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 oraz, co równie istotne, chorób serca i naczyń.
Bibliografia:
Mastalerz-Migas a et al. Wytyczne rozpoznawania i leczenia cukrzycy dla lekarzy rodzinnych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Lekarz POZ 2022;(4):229-251.
- Echouffo-Tcheugui JB et al. Diagnosis and Management of Prediabetes: A Review. Journal of the American Medical Association 2023; 329(14):1206-1216.
- Crandall JP et al. The Diabetes Prevention Program and Its Outcomes Study: NIDDK’s Journey Into the Prevention of Type 2 Diabetes and Its Public Health Impact. Diabetes Care 2025;48(7):1101–1111.
Araszkiewicz A et al. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą – 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Current Topics in Diabetes 2023; 4: 1-155.
