Spektakl „Kadisz” w reżyserii Andrzeja Wilgosza prezentowany był po raz drugi w Tarnobrzeskim Domu Kultury, we wtorek 8 listopada. Spektakl przygotowany był w 72. rocznicę wypędzenia tarnobrzeskich Żydów.
W Tarnobrzegu osiedli się Żydzi wygnani z miast królewskich. W 1655 doszło na terenie miasta do masakry, dokonanej przez przez wojska Czarnieckiego, o której wspomina modlitwa o spokój dusz męczenników, odmawiana jeszcze na początku XX wieku w synagogach w Sandomierzu.
Stałe osadnictwo ludności żydowskiej w Tarnobrzegu rozpoczęło się od drugiej połowy XVII wieku, w tym np. w 1712 – pojawili się tu Żydzi wypędzeni z Sandomierza. Około 1765 roku w Tarnobrzegu mieszkało 569 Żydów płacących podatki (głów rodzin). W drugiej połowie XIX wieku znaczne wpływy zdobył tu chasydyzm. Swoją siedzibę miał tu cadyk Eliezer Horowic (zm.1860), syn Naftalego Cwi z Ropczyc. W 1880 roku Żydzi stanowili 80% ludności miasteczka – 2768 osób a w 1921 roku – 2146 (67,7%). Baron Hirsz założył w Tarnobrzegu hebrajską szkołę. Tuż przed wybuchem wojny mieszkało tu około 3800 Żydów.
W dniu zajęcia miasta Niemcy (Wehrmacht) dokonali na rynku egzekucji wielu Żydów. W czerwcu 1941 hitlerowcy utworzyli getto. Uwięzili w nim oprócz miejscowych także Żydów z Jarosławia, Niska, Rozwadowa. 19 lipca 1942 wszystkich wywieźli do getta w Baranowie Sandomierskim, następnie do Dębicy i stamtąd do obozu zagłady w Bełżcu.
Pierwsza synagoga, prawdopodobnie drewniana, powstała na początku XIX wieku. Spłonęła w pożarze miasta w 1862. Druga, zbudowana została w latach 1862-70, na ul. Szerokiej. Była to budowla orientowana, na planie prostokąta, pierwotnie o typowym układzie sali głównej od wschodu i babińca nad przedsionkiem od zachodu. We wnętrzu sali głównej polichromie pokrywały sklepienie i ściany. Po wojnie przez długi czas mieścił się tu magazyn zbożowy, w latach siedemdziesiątych została wyremontowana i przebudowana na bibliotekę.
Przy synagodze znajdował się cmentarz, założony w XVIII wieku, całkowicie zniszczony w czasie II wojny – obecnie jest to teren starej hali targowej.. Nowy cmentarz przy ul. Sienkiewicza założony został w latach 1930-31. Do dziś zachowały się 4 nagrobki i ohel z grobami cadyków z dynastii zwanej dzikowską.
foto: Agnieszka Nycz
video: Piotr Morawski
