W Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega, mieszczącym się w Zamku w Dzikowie prezentowana jest wystawa „Tarnobrzeg w czasach Wielkiej Wojny”, zorganizowana w 100 rocznicę wybuchu jednego z najkrwawszych konfliktów w dziejach świata, który historycy nazywają dziś I wojną światową. Wystawa potrwa do końca maja br.
Dla Polaków konflikt z lat 1914-1918, ta wymodlona przez Wieszcza wojna pomiędzy narodami, przyniósł odzyskanie po 123 latach upragnionej wolności i niepodległe państwo. Nie zostały one dane naszym przodkom „na tacy”, doprowadziły do nich: ogromny wysiłek zbrojny i działania polityczne polskiego społeczeństwa, których najlepszym symbolem jest postać Józefa Piłsudskiego.
Jeden z frontów tej Wielkiej Wojny przetoczył się niby walec, również przez tereny powiatu tarnobrzeskiego, surowo doświadczając także nasze miasto. Jako, że Tarnobrzeg leżał w strefie nadgranicznej, rozdzielającej Austro-Węgry od Rosji, wojna dotknęła jego mieszkańców już w pierwszych dniach konfliktu. Cztery dni po jego rozpoczęciu, 5 sierpnia 1914 roku doszło do walk na linii Sanu i Wisły. Dwa tygodnie później wojska austriackie przekroczyły granice Królestwa. Jednak po miesiącu musiały one ustąpić pod naciskiem ofensywy rosyjskiej. Rozpoczęły się krwawe walki w okolicach Rozwadowa i Wrzaw, a ostrzał artyleryjski dosięgnął także Tarnobrzega. 15 września 1914 roku Rosjanie wkroczyli do miasta, które mocno ucierpiało w wyniku wspomnianego ostrzału. Ich pobyt na tych terenach to nieustanne pasmo rabunków, gwałtów i zniszczeń. Szczególnie doświadczona nimi została ludność żydowska.
Rosyjskie represje dotknęły także rodzinę Tarnowskich. Ich dobra zostały splądrowane, a Pana na Dzikowie, Jana Zdzisława aresztowano „za sprzyjanie Austriakom”. Okupacja Tarnobrzega nie trwała jednak długo; pod koniec września wojska rosyjskie zaczęły wycofywanie z tych terenów. Odwrót ten rychło przerodził się w bezładną ucieczkę.
6 października wojska austriackie weszły ponownie do miasta. Jak się miało okazać, nie na długo. Już w listopadzie Rosjanie przeszli do kontrnatarcia, w wyniku czego, po walkach w rejonie wzgórz machowsko-miechocińskich ponownie wkroczyli do miasta. Na wiosnę roku następnego (1915) Państwa Centralne rozpoczęły wielką ofensywę w Galicji, której apogeum była bitwa stoczona w okolicach Gorlic. W połowie maja 1915 roku front dotarł znów w rejon Tarnobrzega. Rozpoczęły się, trwające do końca czerwca krwawe walki, w wyniku których w gruzy legła duża część miasta, a okoliczne miejscowości zostały doszczętnie spalone. 22 czerwca Rosjanie ostatecznie upuścili te strony, zabierając z sobą wszystkich mężczyzn w wieku od 15 do 50 lat. Większość z nich powróciła do domu dopiero w 1918 roku. W wyniku wspomnianych walk na terenie powiatu tarnobrzeskiego zniszczeniu uległo 24 wsie i 2 miasta. Spaleniu uległo prawie półtora tysiąca domów.
Po odejściu frontu nastąpił czas leczenia ran i organizowania pomocy dla poszkodowanych. Ta ostatnia pochodziła tak od rządu austriackiego, jak i od samych mieszkańców. Szczególną rolę w tych działaniach odegrali Zofia i Zdzisław Tarnowscy, którzy własnym sumptem zorganizowali wsparcie dla głodnych, bezdomnych, sierot i Żydów.
Wielka wojna z lat 1914-1918 to nie tylko tylko historia zmagań militarnych, lecz także, a może przede wszystkim, dzieje ludzkich tragedii, bohaterstwa, postaw wzniosłych, ale także czas ujawniania się ciemnej strony człowieka, co można było obserwować również w Tarnobrzegu, doświadczonym okrutnie skutkami wojny.
MICHAŁ MARCZAK PRZEWODNIKIEM WYSTAWY
Wszystko to prezentuje wystawa, po której przewodnikiem jest Michał Marczak. Dzikowski bibliotekarz bał bystrym obserwatorem i kronikarzem wydarzeń, jakie miały miejsce w Tarnobrzegu i okolicy. Jego prowadzone na bieżąco zapiski są kapitalnym źródłem pozwalającym na odtworzenie atmosfery tamtych dni. Tekst ten towarzyszy zwiedzającym wystawę, która zorganizowana jest w dwóch salach. W pierwszej prezentowane są okoliczności, jakie doprowadziły do wybuchu wojny i jej przebieg na naszych terenach. W sali drugiej ukazano wysiłek żołnierza walczącego na frontach i warunki w jakich przyszło mu wojować i egzystować.
Organizatorzy wystawy chcą, by na wojnę spojrzeć oczyma, nie polityków czy generałów, ale zwykłych ludzi, których wielkie wydarzenia rzuciły na różne pozycje i zmusiły do podejmowania często ostatecznych wyborów.
foto&źródło: Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega
